พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าพงศ์อิศเรศ ทรงเป็นต้นราชสกุล อิศรเสนา ณ อยุธยา ประสูติเมื่อวันจันทร์ แรม 2 ค่ำ เดือน 12 ปีวอก ตรงกับวันที่ 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2343 เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 8 ในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ วังหน้า ในรัชกาลที่ 2 กับเจ้าจอมมารดาสำลี พระธิดาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ทรงเป็นเจ้านายฝ่ายหน้าพระองค์เดียวที่เป็นพระราชนัดดาของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ข้างต้น
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดพระกรุณาให้สถาปนาพระองค์เจ้าพงศ์อิศเรศเป็นพระเจ้าราชวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช ทรงศักดินา 11000 เมื่อ วันจันทร์ เดือนหก แรม 13 ค่ำ ปีจอ พ.ศ. 2405 พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดชสิ้นพระชนม์เมื่อวันพฤหัสบดี ขึ้น 10 ค่ำ เดือน 8 อุตราสาฒ ปีจอ ตรงกับ พ.ศ. 2417 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะพระชันษาได้ 75 ปี
ครอบครัว
มีพระโอรส 8 พระองค์ และพระธิดา 4 องค์ รวม 12 พระองค์
ประสูติแต่คุณหญิงพลับ ศิลานนท์ เจ้าน้องนางเธอของคุณหญิงแสงพระชายาในกรมพระรามอิศเรศ พระธิดาองค์ที่สองในสมเด็จเจ้าฟ้าศิลา พระราชโอรสพระองค์ที่ 8 ของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี มีพระโอรส และพระธิดา รวม 5 พระองค์
หม่อมเจ้าสัตบุศ อิศรเสนา สมรสกับเจ้าหญิงในวงศ์เจ้าเจ็ดตน มีธิดาคือ
แม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว ณ ลำพูน ชายาใน เจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 9[1] มีโอรส-ธิดาคือ
เจ้าหญิงมุกดา ณ ลำพูน สมรสกับเจ้าราชภาคินัย (น้อยเมืองไทย ณ ลำพูน) เจ้าราชภาคินัยนครลำพูน
เจ้าตุ้ย ณ ลำพูน
เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 10 มีโอรส-ธิดาคือ
เจ้าหญิงแก้วมาเมือง ณ ลำพูน
เจ้าหญิงหล้า ณ ลำพูน สมรสกับเจ้าน้อยจิตตะ ณ ลำพูน ภายหลังสมรสกับเจ้าราชสัมพันธ์วงศ์ (น้อยพุทธวงศ์ ณ เชียงใหม่) เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์นครลำพูน
หม่อมเจ้ากระจ่าง อิศรเสนา ทรงเสกสมรสกับหม่อมเจ้าหญิงเลื่อน เกสรา พระธิดาในพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอานุภาพพิศาลศักดิ์ มีบุตรธิดา คือ
หม่อมราชวงศ์หญิงนาฏ อิศรเสนา
พระไชยบูรณ์ (หม่อมราชวงศ์สังกวาศ อิศรเสนา)
หม่อมราชวงศ์เทโพ อิศรเสนา
หม่อมราชวงศ์ประยูร อิศรเสนา
หม่อมราชวงศ์หญิงนวลจันทร์ เกษมสันต์ (อิศรเสนา) ถวายตัวเป็นหม่อมห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีโอรส 3 องค์ สิ้นชีพิตักษัยแต่เยาว์ 2 องค์ คงเหลือเพียงองค์เดียว คือ
หม่อมเจ้าวัยโสภาคย์ เกษมสันต์ สมรสกับหม่อมสอางค์ เกษมสันต์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม อินทรรัศมี) มีธิดา คือ
หม่อมราชวงศ์หญิงกัลยา เกษมสันต์
หม่อมราชวงศ์หญิงนัดดาสิริ เกษมสันต์
หม่อมเจ้าจันตรี อิศรเสนา มีบุตรคือ
ร้อยเอก หม่อมเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์แดง อิศรเสนา) มีบุตร-ธิดาคือ
หม่อมหลวงพร้อม อิศรเสนา
หม่อมหลวงหญิงเยื้อ อิศรเสนา
พระยาพิพิธไอสูรย์ (หม่อมหลวงยินดี อิศรเสนา)
หม่อมหลวงดัด อิศรเสนา
หม่อมหลวงหญิงลำดวน อิศรเสนา หม่อมห้ามในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีโอรส-ธิดาคือ
หม่อมเจ้าวีรดิศ ดิศกุล
หม่อมเจ้าพิริยดิศ ดิศกุล สมรสกับ หม่อมเจ้าภัทรลดา ดิศกุล พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน มีโอรส-ธิดาคือ
หม่อมราชวงศ์หญิงรมณียฉัตร ดิศกุล สมรสกับ นายนริศร์ แก้วกิริยา
หม่อมราชวงศ์ศุภดิศ ดิศกุล สมรสกับ พันโทหญิงนิภาพรรณ ดิศกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม ศิริถาพร) มีบุตร-ธิดาคือ
หม่อมหลวงอรดิศ ดิศกุล สมรสกับ นายวัฒนวงษ์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
หม่อมหลวงพลอยนภัส ดิศกุล สมรสกับ นายอภิชาต ลีนุตพงษ์
หม่อมหลวงณัฐสิทธิ์ ดิศกุล สมรสกับ นางจิรวรรณ ดิศกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม เหลืองอมรเลิศ)
หม่อมหลวงหญิงประดับ อิศรเสนา
หม่อมหลวงหญิงหยุย โรจนเวทย์
หม่อมหลวงเจียม ทัพสวัสดิ์
ร้อยเอก หม่อมราชวงศ์มุ้ย อิศรเสนา
หลวงราชดรุณรักษ์ (หม่อมราชวงศ์สอาด อิศรเสนา) สมรสกับนางเอี่ยม ราชดรุณรักษ์ (นามสกุลเดิม ตุลยานนท์) มีบุตรคือ
พระวรภัณฑ์ภักดี (หม่อมราชวงศ์เหมือน อิศรเสนา)
หม่อมราชวงศ์ไหม อิศรเสนา
หม่อมเจ้าไม่ปรากฏพระนาม
หม่อมเจ้าชายเสาวรศ อิศรเสนา สมรสกับ หม่อมมุหน่าย มีบุตรคือ
ประสูติแต่หม่อมแจ้ง อิศรเสนา ณ อยุธยา
หม่อมเจ้าชายทองคำ อิศรเสนา มีบุตรคือ
หม่อมราชวงศ์สวัสดิ์ อิศรเสนา
หม่อมเจ้าหญิงอรชร อิศรเสนา (พ.ศ. 2372-2428)[2]
หม่อมเจ้าชายสาย อิศรเสนา มีบุตรคือ
หม่อมราชวงศ์ศรี อิศรเสนา
หม่อมราชวงศ์สุข อิศรเสนา
ประสูติแต่หม่อมพุ่ม อิศรเสนา ณ อยุธยา
หม่อมเจ้าหญิงอิน อิศรเสนา
ประสูติแต่หม่อมสงวน อิศรเสนา ณ อยุธยา
หม่อมเจ้าชายปุ้ย อิศรเสนา
ประสูติแต่หม่อมถมยา อิศรเสนา ณ อยุธยา
หม่อมเจ้าชายพุธยี่แสง อิศรเสนา
อ้างอิง
สมเด็จพระ / กรมสมเด็จพระ กรมพระยา กรมพระ กรมหลวง กรมขุน กรมหมื่น
= สืบราชสมบัติ • ตัวเอียง = ฝ่ายใน
สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ