พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช
พระอิสริยยศ	พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ
ฐานันดรศักดิ์	พระองค์เจ้า
ราชวงศ์	จักรี
ข้อมูลส่วนพระองค์
ประสูติ	3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2343
สิ้นพระชนม์	พ.ศ. 2417 (75 ปี)
พระบิดา	สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาสำลี
หม่อม	5 ท่าน
พระบุตร	12 องค์

พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าพงศ์อิศเรศ ทรงเป็นต้นราชสกุลอิศรเสนา ณ อยุธยา ประสูติเมื่อวันจันทร์ แรม 2 ค่ำ เดือน 12 ปีวอก ตรงกับวันที่ 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2343 เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 8 ในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ วังหน้าในรัชกาลที่ 2 กับเจ้าจอมมารดาสำลี พระธิดาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ทรงเป็นเจ้านายฝ่ายหน้าพระองค์เดียวที่เป็นพระราชนัดดาของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ข้างต้น

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดพระกรุณาให้สถาปนาพระองค์เจ้าพงศ์อิศเรศเป็นพระเจ้าราชวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช ทรงศักดินา 11000 เมื่อ วันจันทร์ เดือนหก แรม 13 ค่ำ ปีจอ พ.ศ. 2405 พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดชสิ้นพระชนม์เมื่อวันพฤหัสบดี ขึ้น 10 ค่ำ เดือน 8 อุตราสาฒ ปีจอ ตรงกับ พ.ศ. 2417 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะพระชันษาได้ 75 ปี

ครอบครัว

มีพระโอรส 8 พระองค์ และพระธิดา 4 องค์ รวม 12 พระองค์

1. ประสูติแต่คุณหญิงพลับ ศิลานนท์ เจ้าน้องนางเธอของคุณหญิงแสงพระชายาในกรมพระรามอิศเรศ พระธิดาองค์ที่สองในสมเด็จเจ้าฟ้าศิลา พระราชโอรสพระองค์ที่ 8 ของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี มีพระโอรส และพระธิดา รวม 5 พระองค์
   • หม่อมเจ้าสัตบุศ อิศรเสนา สมรสกับเจ้าหญิงในวงศ์เจ้าเจ็ดตน มีธิดาคือ
     • แม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว ณ ลำพูน ชายาใน เจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 9 มีโอรส-ธิดาคือ
       • เจ้าหญิงมุกดา ณ ลำพูน สมรสกับเจ้าราชภาคินัย (น้อยเมืองไทย ณ ลำพูน) เจ้าราชภาคินัยนครลำพูน
       • เจ้าตุ้ย ณ ลำพูน
       • เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 10 มีโอรส-ธิดาคือ
         • เจ้าหญิงลำเจียก ณ ลำพูน สมรสกับ หม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีธิดาคือ
           • หม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตร ชุณหะมาน
         • เจ้าหญิงวรรณรา ณ ลำพูน สมรสกับพระเพ็ชรคีรีศรีสงคราม (เจ้าแก้วเมืองไท ณ ลำปาง)
         • เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน สมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงจิตรจง จักรพันธ์ พระธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์ มีโอรส-ธิดาคือ
           • พลอากาศตรี เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน
           • เจ้าวันทนีย์ ณ ลำพูน
           • เจ้ากีรณา ณ ลำพูน
           • เจ้าสารินี ณ ลำพูน
           • พันเอกพิเศษ เจ้าวีรพงศ์ ณ ลำพูน
         • เจ้ารัฐธาทร ณ ลำพูน สมรสกับ หม่อมสายใจ ณ ลำพูน (สกุลเดิม ณ บางช้าง) มีโอรส-ธิดาคือ
           • เจ้ารัตนา ณ ลำพูน
           • เจ้าสุธาทร ณ ลำพูน
           • เจ้าสุภัทรา ณ ลำพูน สมรสกับ ศาสตราจารย์ ดร.พงษ์ศักดิ์ อังกสิทธิ์ อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยเชียงใหม่
         • เจ้าวรทัศน์ ณ ลำพูน อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย สมรสกับหม่อมเทวี ณ ลำพูน (สกุลเดิม วัฒนะทัสสี) มีโอรส-ธิดาคือ
           • เจ้าวรเทวี ณ ลำพูน
           • เจ้าวีรทัศน์ ณ ลำพูน
         • เจ้ารัชเดช ณ ลำพูน
         • เจ้าพัฒนา ณ ลำพูน สมรสกับ เจ้าพงษ์แก้ว ณ เชียงใหม่ ธิดาพลตรีเจ้าราชบุตร (วงษ์ตวัน ณ เชียงใหม่) เจ้าราชบุตรนครเชียงใหม่ มีโอรส-ธิดาคือ
           • เจ้าดารารัตน์ ณ ลำพูน
           • เจ้าพัฒน์พงศ์ ณ ลำพูน
           • เจ้าวงศ์จักร ณ ลำพูน
           • เจ้าศักดิ์ขจร ณ ลำพูน
         • เจ้าสุริยา ณ ลำพูน มีโอรส-ธิดาคือ
           • เจ้าวัชรี ณ ลำพูน
           • เจ้าพิสมัยมาลี ณ ลำพูน
           • เจ้านพมณีศรี ณ ลำพูน
           • เจ้าสุธี ณ ลำพูน
           • เจ้าสุมาลี ณ ลำพูน
         • เจ้าหญิงประกายคำ ณ ลำพูน สมรสกับ หม่อมเจ้าทองแกมแก้ว ทองใหญ่ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม มีโอรส-ธิดาคือ
           • หม่อมราชวงศ์ประกายทอง สิริสุข
           • หม่อมราชวงศ์แก้วแกมทอง ทองใหญ่
           • หม่อมราชวงศ์ผ่องสุวรรณ บิลเมส
       • เจ้าหญิงแก้วมาเมือง ณ ลำพูน
       • เจ้าหญิงหล้า ณ ลำพูน สมรสกับเจ้าน้อยจิตตะ ณ ลำพูน ภายหลังสมรสกับเจ้าราชสัมพันธ์วงศ์ (น้อยพุทธวงศ์ ณ เชียงใหม่) เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์นครลำพูน
   • หม่อมเจ้ากระจ่าง อิศรเสนา ทรงเสกสมรสกับหม่อมเจ้าหญิงเลื่อน เกสรา พระธิดาในพระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอานุภาพพิศาลศักดิ์ มีบุตรธิดา คือ
     • หม่อมราชวงศ์หญิงนาฏ อิศรเสนา
     • พระไชยบูรณ์ (หม่อมราชวงศ์สังกวาศ อิศรเสนา)
     • หม่อมราชวงศ์เทโพ อิศรเสนา
     • หม่อมราชวงศ์ประยูร อิศรเสนา
     • หม่อมราชวงศ์หญิงนวลจันทร์ เกษมสันต์ (อิศรเสนา) ถวายตัวเป็นหม่อมห้ามในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีโอรส 3 องค์ สิ้นชีพิตักษัยแต่เยาว์ 2 องค์ คงเหลือเพียงองค์เดียว คือ
       • หม่อมเจ้าวัยโสภาคย์ เกษมสันต์ สมรสกับหม่อมสอางค์ เกษมสันต์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม อินทรรัศมี) มีธิดา คือ
         • หม่อมราชวงศ์หญิงกัลยา เกษมสันต์
         • หม่อมราชวงศ์หญิงนัดดาสิริ เกษมสันต์
   • หม่อมเจ้าจันตรี อิศรเสนา มีบุตรคือ
     • ร้อยเอก หม่อมเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์แดง อิศรเสนา) มีบุตร-ธิดาคือ
       • หม่อมหลวงพร้อม อิศรเสนา
       • หม่อมหลวงหญิงเยื้อ อิศรเสนา
       • พระยาพิพิธไอสูรย์ (หม่อมหลวงยินดี อิศรเสนา)
       • หม่อมหลวงดัด อิศรเสนา
       • หม่อมหลวงหญิงลำดวน อิศรเสนา หม่อมห้ามในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีโอรส-ธิดาคือ
         • หม่อมเจ้าวีรดิศ ดิศกุล
         • หม่อมเจ้าพิริยดิศ ดิศกุล สมรสกับ หม่อมเจ้าภัทรลดา ดิศกุล พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน มีโอรส-ธิดาคือ
           • หม่อมราชวงศ์หญิงรมณียฉัตร ดิศกุล สมรสกับ นายนริศร์ แก้วกิริยา
           • หม่อมราชวงศ์ศุภดิศ ดิศกุล สมรสกับ พันโทหญิงนิภาพรรณ ดิศกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม ศิริถาพร) มีบุตร-ธิดาคือ
             • หม่อมหลวงอรดิศ ดิศกุล สมรสกับ นายวัฒนวงษ์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
             • หม่อมหลวงพลอยนภัส ดิศกุล สมรสกับ นายอภิชาต ลีนุตพงษ์
             • หม่อมหลวงณัฐสิทธิ์ ดิศกุล สมรสกับ นางจิรวรรณ ดิศกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม เหลืองอมรเลิศ)
       • หม่อมหลวงหญิงประดับ อิศรเสนา
       • หม่อมหลวงหญิงหยุย โรจนเวทย์
       • หม่อมหลวงเจียม ทัพสวัสดิ์
     • ร้อยเอก หม่อมราชวงศ์มุ้ย อิศรเสนา
     • หลวงราชดรุณรักษ์ (หม่อมราชวงศ์สอาด อิศรเสนา) สมรสกับนางเอี่ยม ราชดรุณรักษ์ (นามสกุลเดิม ตุลยานนท์) มีบุตรคือ
       • พระยาภะรตราชา (หม่อมหลวงทศทิศ อิศรเสนา) สมรสกับท่านผู้หญิงขจร ภะรตราชา มีบุตร-ธิดาคือ
         • ศาสตราจารย์กัลย์ อิศรเสนา ณ อยุธยา สมรสกับหม่อมราชวงศ์ทินะประภา ศุขสวัสดิ์ ธิดาหม่อมเจ้าทินทัตกับหม่อมผิว ศุขสวัสดิ์
         • นายอายุส อิศรเสนา ณ อยุธยา
         • นางสุคนธา โบเยอร์
         • ท่านผู้หญิงทัศนีย์ บุณยคุปต์
     • พระวรภัณฑ์ภักดี (หม่อมราชวงศ์เหมือน อิศรเสนา)
     • หม่อมราชวงศ์ไหม อิศรเสนา
   • หม่อมเจ้าไม่ปรากฏพระนาม
   • หม่อมเจ้าชายเสาวรศ อิศรเสนา สมรสกับ หม่อมมุหน่าย มีบุตรคือ
     • เจ้าพระยาวรพงศ์พิพัฒน์ (หม่อมราชวงศ์เย็น อิศรเสนา) สมรสกับ หม่อมราชวงศ์อรุณ นพวงศ์
     • หม่อมราชวงศ์ยิ้ม อิศรเสนา
     • หม่อมราชวงศ์หญิงสนิท อิศรเสนา
2. ประสูติแต่หม่อมแจ้ง อิศรเสนา ณ อยุธยา
   • หม่อมเจ้าชายทองคำ อิศรเสนา มีบุตรคือ
     • หม่อมราชวงศ์สวัสดิ์ อิศรเสนา
   • หม่อมเจ้าหญิงอรชร อิศรเสนา (พ.ศ. 2372-2428)
   • หม่อมเจ้าชายสาย อิศรเสนา มีบุตรคือ
     • หม่อมราชวงศ์ศรี อิศรเสนา
     • หม่อมราชวงศ์สุข อิศรเสนา
3. ประสูติแต่หม่อมพุ่ม อิศรเสนา ณ อยุธยา
   • หม่อมเจ้าหญิงอิน อิศรเสนา
4. ประสูติแต่หม่อมสงวน อิศรเสนา ณ อยุธยา
   • หม่อมเจ้าชายปุ้ย อิศรเสนา
5. ประสูติแต่หม่อมถมยา อิศรเสนา ณ อยุธยา
   • หม่อมเจ้าชายพุธยี่แสง อิศรเสนา

อ้างอิง

• ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
• เล็ก พงษ์สมัครไทย, สายสัมพันธ์ ราชสกุลพระเจ้าตาก กับราชวงศ์จักรี ศิลปวัฒนธรรม ฉบับที่ 270 วันที่ 1 เมษายน 2545